Batı sanatını incelerken aslında en önemli detaylardan birisi de eser çözümlemesi. Birçok esere baktığımızda tam olarak neyi yansıttığını anlayabilmek eserin içindeki hikayeyi yakalayabilmek dönemi ve sanatçıyı anlamak entelektüel anlamda tam doyum noktasına ulaşmamızı sağlan en önemli anahtardır.

Sistina Şapeli Vatikan

Hristiyan sanatı İsa, mucizeleri, hayatı ve 12 havarisi ile şekillenir. Batı sanatında Aziz Petrus’un müjdelendirildiği eser olan ‘Cennet’in Anahtarının Petrus’a Verilişi’ isimli tablonun incelemesini yaparak hem bir tablo nasıl incelenir hem de eserlere konu olan dinsel olaylar nelerdir inceleme fırsatımız olacak. Yazımızda ‘Anahtar’ın Teslim’i’ eserine konu olan freskonun hem batı sanatı için çözümlemesi hem de ikonografik açıdan incelemesi üzerinde duracağız. Ayrıca eserin oluşturulduğu Sistina Şapeli’ne de vurgu yaparak eseri derinlemesine incelemiş olacağız.

Yeni okurların da merakını gidermek amacıyla ‘Batı sanatı nasıl çözümlenir’ sorusuna kısaca cevap vermekte fayda olduğunu düşünüyorum.

Batı sanatı, Hristiyanlığın ortaya çıkmasıyla birlikte çeşitli efsaneler çerçevesinde tüm Avrupa başta olmak üzere dünya sanatını ve sanatçılarını etkilemiştir. Sanat Tarihi ve Mitoloji ise bu alanda eserlerin ikonografik çözümlemesine ilişkin bilimsel çalışmalarını yürütmektedir. Özellikle sanat tarihçileri ve sanat eleştirmenlerinin eserlerdeki yorum kaynağını, daha çok din felsefesi, İncil, Tevrat gibi dini içerikli metinler ve kitaplar oluşturmaktadır. Sanat eleştirmeni, öğrendiği bu bilgiler ışığında eserleri derinlemesine inceleyip anlayarak yorumlar ve o dönemi merkez alarak çözüme kavuşturulabilir.

‘Cennettin Anahtarının Petrus’a Verilişi’ eserinin ikonografik çözümlemesini yapmak için yararlanacağımız ilk kaynak, din kitaplarından biri olan İncil’dir. Sistina Şapeli duvarına yapılmış olan freskoyu incelerken Petrus’un da hayatını ve neden bu eserin yapıldığını tüm açıklığı ile ortaya koymaya çalışacağız.

Aynı zamanda makalemizde Bedrettin Cömert’in Mitoloji ve İkonografi kitabından Uşun Tükel ve Serap Yüzgüller’in Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi gibi önemli eserlerinin yanı sıra çeşitli portallardan edinilen dokümanlar ile destekleyerek eserin ikonografik çözümlemesi üzerinde duracağız.

İsa’nın 12 Havarisi içinde Aziz Petrus’un yeri ve önemi

Petrus, her zaman İncillerde ve ‘Elçilerin İşleri’ kitabında On İki Havari arasında ilk sırada yer alır ve havarilerin sözcüsü olarak tasvir edilir. Ayrıca İncillerde sık sık Zebedi oğlu Yakup ve Yuhanna ile birlikte On İki Havari içinde özel bir grup oluşturduğundan bahsedilir. Katolik bir bilim adamı olan John Vidmar şöyle yazıyor: "Katolik alimler, Petrus'un diğer havarilerin otoritesinin yerine geçen bir otoriteye sahip olduğu konusunda hemfikir. Petrus, çeşitli olaylarda onların sözcüsü olmuş, Mattiya' nın seçimini yönetmiştir. Yahudi olmayanların din değiştirmesiyle ilgili tartışmadaki görüşü, son derece önemli görülmüştür." Aynı zamanda Elçilerin İşleri'nin yazarı, Petrus'u erken Hristiyan cemaatinin merkezi figürü olarak tasvir eder.

Cennetin Anahtarı’nın Petrus’a Verilişi

Batı Sanatında ve Hristiyan sanatında özellikle ‘Anahtarın Teslimi’ olarak müjdelenen Petrus’un ikonografik yönden çözümlemesi ve bulunduğu Sistina Şapeli hakkındaki bilgilere bakacak olursak ‘Cennettin Anahtarı ’nın Petrus’a Verilişi’ İtalyan Rönesans Ressamı Pietro Perugino tarafından 1481-1482 yılları arasında Vatikan’da yer alan Sistina Şapeli’ne yapılmıştır.

Freskonun hikayesi ise şöyle gelişmektedir: Papa IV. Sixtus, Ressam Perugino’nun önceki çalışması olan Eski Aziz Petrus Bazilikası için yaptığı düzenlemeleri beğendi ve Vatikan Sarayı'nda inşa ettiği yeni Şapelin (Sistina Şapeli) dekorasyonunda da görevlendirmeye karar verdi. Eserin büyüklüğü nedeniyle Perugino'ya daha sonra Sandro Botticelli,Domenico Ghirlandaio gibi önemli ressamlarında aralarında bulunduğu Floransa'dan bir grup ressam katıldı.

Eser hala yapımını sürdürürken Napoli’li II. Alfonso’nun (Napoli Kralı Kralı ve Rönesans sanatı ve mimarisi koruyucusu) ziyareti sırasında ön plandaki figürler grubunun en soluna kendi figürü eklendi. Görüntüyü dengelemek için Aziz Petrus'un üstüne bir havari eklenerek freskte dengeli bir görünüm elde edildi.

Şapelin kuzey duvarındaki İsa Hikâyeleri dizisinin bir parçası olan sahne, İsa'nın Aziz Petrus'a "Cennetin krallığının anahtarlarını" vereceğini söylediği Matta 16'ya işaret etmektedir. Bu anahtarlar, bağışlama ve Tanrı'nın sözünü paylaşma gücünü temsil eder ve böylece onlara, başkalarının cennete girmesine izin verme gücü verir. Ana figürler, resmin yüzeyine yakın ve ufkun çok altında sıkıştırılmış sıra halinde sahne boyunca düzenlenmiştir. Mesih'in gümüş ve altın anahtarları diz çökmüş Aziz Petrus'a uzattığını gösteren ana grup, Yahuda (Mesih'in solundaki beşinci figür) dahil olmak üzere diğer Havarilerle çevrilidir. Düz, açık kare renkli taşlarla önceden kısaltılmış dikdörtgenlere bölünmüştür. Arka planın merkezinde bir tapınak; iki tarafında IV. Sixtus’u tapınağa (Süleyman Mabedi) hizalayan yazıtların bulunduğu triumphal (zafer) kemerleri yer almaktadır. (En sağ da ve en solda bulunan yapılar.) Sütunlu tapınak ise Süleyman Mabedi’ni işaret etmektedir. Orta alanda ise soldaki Haraç Ödemesi Sahnesi (İsa ve havarilerinin İsrail’de bulunan Celile şehrine girebilmek için vergi ödemek zorunda oldukları sahnedir. İsa, Petrus’a denizde bir balık tutması gerektiğini açıklıyor.) Sağdakinde ise Mesih'in taşlanması da dâhil olmak üzere Mesih'in yaşamından iki sahne serpiştirilmiş durumda.

Merkez binanın detayı

İncelediğimiz esere baktığımızda burada Ressam Perugino’nun hocası olan Andrea del Verrocchio’dan etkilendiği açıkça görülmektedir. Anahtarın teslimi sahnesinde kullanılan devasa büyüklükle çevrelenmiş kalın kumaş elbiseler ve figürler, özellikle de güzel yüzleri, uzun saçları, zarif tavrı ve incelikli işlenmiş ifadeleri ile St. John the Evangelist (Havari John) dahil olmak üzere birkaç havari, Verrocchio'nun Orsanmichele'deki bronz heykel grubu olan St. Thomas'ı hatırlatmaktadır. Figürlerin pozları, aynı çizim tekniğinin kullanıldığını gösteren, genellikle bir taraftan diğer tarafın tersine tutarlı bir şekilde az sayıda tekrar ile akışı sürdürmektedir. Figürlerin duruş ve ifadelerinde, yeryüzünde sağlam durma eğiliminde oldukları ve zarif bir tutum özelliği gösterdiklerini izleyebiliriz. Başları, vücutlarının geri kalanıyla orantılı olarak oldukça küçüktür ve bu küçük ayrıntılara büyük özen gösterilerek özenle incelenmiş ve her bir ifadeye yer verilmiştir. Muazzam bir teknik ve çalışmayı gözler önüne sermektedir.

Kudüs’ün Sekizgen Tapınağı (İslam dininde geçen Kubbetüs Sahra / İncil’de ise Süleyman Mabedi) sekizgen planlı, merkez eksenine hakim ve revaklar arkasında sanki bir mimar tarafından yaratılmış planlı gösterişli olmalıydı; ama Perugino’nun tarzına baktığımızda titizlikle boyanmış daha heybetli buna rağmen daha naif bir sunum ile sergilenmiş bir mabet görmekteyiz. Bu kemerli bina, önünde hareketin ortaya çıktığı adeta bir fon görevi görüyor. Perugino, manzaranın işlenmesinde de önemli bir katkı yaptı. Ufuk boyunca uzanan sonsuz bir dünya hissi, çağdaşlarının hemen hemen tüm diğer çalışmalarından daha güçlüdür ve bulutlarla dolu gökyüzüne karşı, uzaktaki mavimsi gri tepeler ile tüylü ağaçlar, daha sonra ressamların bulacağı bir derinlik ve sonsuzluk çözümünü temsil eder niteliktedir.

Hristiyan sanatında önemli bir yeri olan Sistina Şapel’inde bulunan freski, ikonografik yöntemlerle incelemeye çalıştım. Cennetin Anahtarı’nın Petrus’a Verilişi sahnesinin anlattığı ve içerdiği imgeler bakımından Batı Sanatı için önem arz ettiği birçok kez yorumlanmıştır. İncil’den esinlenerek asıl anlamı aradığımız bu eser, birden fazla dinsel olayı da içinde barındırarak muazzam bir incelikle atıflarda bulunmuştur. Yararlanılan kaynakların kendi içlerinde bulundurduğu bilgiler bakımından birçok batılı ansiklopediden esinlenilmiş ve her biri tek tek kaynakçada aktarılmıştır. Bir sonraki yeni yazımda görüşmek üzere.

Kaynakça
Cömert, B. (2019). Mitoloji ve İkonografi. Ankara: De Ki Basım Yayım
https://stringfixer.com/tr/Christ_Giving_the_Keys_to_Peter_(Perugino)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Petrus
Uşun Tükel, S. Y. (2018). Batı Sanatında İkonografi. İstanbul: inkılap Kitapevi
https://en.wikipedia.org/wiki/Delivery_of_the_Keys_(Perugino)