BARIŞ ÖNAL- Afet fonuna verilen borçlanma yetkisi soru işaretlerine neden oldu.İktidarın 14/28 Mayıs seçimlerinden önce deprem yaralarını sarma gerekçesiyle TBMM'den geçirdiği Afet Yeniden İmar Fonu'nun kurulmasına ilişkin yasanın uygulama yönetmeliği on ay sonra yayımlandı. Seçim öncesi deprem bahanesiyle oluşturulan fonun propaganda amaçlı olduğu yorumlarına haklılık kazandıran on aylık gecikme sonrası yayımlanan yönetmelik yeni tartışmalara yol açtı.
Bu işlerin sonu borç krizi. olacaktır. CHP’li Faik Öztrak, yaptığı açıklamada “Ortada konut yok ama fon var” dedi. Öztrak, “Fon’lar kurarak, ülkenin bütçesine paralel bütçeler oluşturmanın yıkıcı sonuçlarını bu ülke büyük bedeller ödeyerek öğrendi” diyen Öztrak şöyle değerlendirdi: “Bir de bu Fonlara dışarıdan ve içeriden borçlanma yetkisi vermek, sadece bütçe disiplinini bozmakla kalmaz, borçlanma disiplinini de bitirir. Ne yazık ki Sarayın yeni ekonomi vitrini, sıkıştıkça eski defterleri karıştırmaya başladı. Yapılan bu düzenlemede “Fon’un borçları, Hazine garantisinde sayılmaz” dense de, borç verenler verdikleri parayı kamu borcu kabul eder. Fon’un borcu arttıkça, Hazine’nin borçlanma maliyetlerini de etkiler. Hazine aldığı borçlar için daha yüksek faiz ödemek zorunda kalır. Bu işlerin sonu borç krizidir.”
İnşa projelerine destek
Fon ile afet bölgelerinde, özellikle Maraş depremlerinin etkili olduğu alanlardaki yeniden imar ve inşa projelerinin, planlı bir şekilde ve kurumların eş güdümü içinde finanse edilmesi planlanıyor. Ancak Fon’a verilen yetkiler soru işaretlerine neden oldu. Fonun kaynakları, yurt içi ve dışı kaynaklı her nevi nakdi bağış, yardım, hibe ve tahvil dâhil krediler ile bütçeye bu amaçla konulacak ödenekten oluşacak. Fon’un sürekli ve sürdürülebilir bir gelir kaynağının olmaması ise dikkat çekti.
Yönetmeliğin 5’inci maddesinde yer alan "kurum ve kuruluşların mevzuatındaki her türlü kısıtlamalardan muaf tutularak yurt içi ve yurt dışı sermaye ve para piyasalarından sağlanan finansman ve kaynaklar" ifadesi dikkat çekti. Buna göre Fon’a sınırsız borçlanma yetkisi verildi.Yönetmeliğin 8’inci maddesinde Fon’un dış borçlanmasının Hazine Bakanlığı’nın iznine tabii tutulması öngörülürken Bakanlık tarafından izin verilmesinin geri ödeme garantisi verileceği anlamına gelmeyeceği belirtildi.
Fon Yönetim Kurulu !
Fon’un Yönetim Kurulu, Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Tarım ve Orman Bakanı, İçişleri Bakanı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı ile Strateji ve Bütçe Başkanı’ndan oluşacak. Yönetim Kurulu, Fon’dan kaynak aktarımı yapılacak projeleri, aktarılacak kaynak tutarını ve harcama programlarını belirleyecek.
Bütçe dışı
Fon’a verilen borçlanma yetkisi ile bütçe açığının olması beklenenden daha düşük gösterilmesinin de önü açılacak. Deprem harcamaları bütçe yerine yönetim kurulunun belirleyeceği koşullarda Fon üzerinden yapılabilecek. 2024 yılı bütçesinden deprem ihtiyaçları için 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldı. Bununla birlikte bütçe açığının 2,6 trilyon lira olacağı öngörüldü. Deprem harcamaları için kurulan Fon’un da ayrıca kaynak yaratması bekleniyor.
Pahalı borçlanma
Ekonomi çevreleri, Hazine ve Varlık Fonu'nun da aynı kaynaklara borç talebiyle başvurduğuna dikkat çekti. Bu nedenle üç ayrı yapının borç talebinde bulunmasının daha yüksek maliyetle borçlanmayı getireceği uyarısında da bulunuldu.
Fondaki tehlike
Bütçe dışı yeni bir kamu borçlanma kanalının açılması 2001 krizinde kapatılan fonları akıllara getirdi. 2001 krizinde uygulanan ‘Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’ adlı IMF programı çerçevesinde bütçe dışı borçlanma aracı olan 64 fon kapatılmıştı. Fonlar, kamu maliyesindeki bütünlüğü, disiplini bozduğu ve mali yapının parçalanmasına katkı sunduğu gerekçesiyle tasfiye edilmişti.
Bir şey yapıyormuş gibi
Prof. Dr. Oğuz Oyan, fonların denetim bakımından sıkıntılar içerdiğine dikkat çekerek şunları ifade etti: “Zaten çok samimi olmadıkları belli. Çünkü afetle ilgili iki şey var. Bağışlar tam toplanmadı. Toplananlar tam yerine getirilemedi. Sonra depremle ilgili vergiler getirildi. Çift MTV alındı, KDV ve ÖTV oranlarında artışlar yapıldı. Bunlarda da şeffaflıkta kamuoyuna hesap verilmedi. Dolayısıyla bu tür fonlar daha da denetimden uzak. Çünkü en azından bütçe rakamlarını bize bir şekilde aylık bültenlerle sunuyorlar. Türkiye Varlık Fonu kurdular ve ne hale getirdikleri belli. O nedenle iktidarla fon ilişkisi çok farazi, çok sorunlu bir alan. Bu işi fon vesaire olmadan doğrudan bütçe içinden ayrılan, şeffaf ödeneklerle halletseler daha uygun olurdu. İktidar seçimlere az zaman kala tam da 6 Şubat’ın yıldönümünde ‘bir şeyler yapıyormuş’ gözükmek üzere yeni bir hamle yapıyor. Yani tribünlere oynuyor. Orada vaatlerin tutmadığı bir durum var. Devlet kendi denetim görevlerini yapsa zaten bu kadar büyük maddi hasar ve bu kadar çok can kaybı olmazdı. Yani fonlar derde deva değil. Özellikle de AKP döneminde olmadığını bir kez daha bu vesileyle görmüş olduk.”
Ortada biten konut yok
CHP Genel Başkan Yardımcısı Özgür Karabat, bir sene önce Maraş'ta meydana gelen depremlerin ardından depremzedelere 1 yılda 319 bin konut teslim edilme sözü verildiğini ancak hiçbir konutun tamamlanmadığını söyledi.
CHP'li Karabat: Depremzedelere bir yılda 319 bin konut verilecekti, ortada biten konut yok...
CHP Genel Başkan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Özgür Karabat, iktidarın 6 Şubat 2023'te Maraş merkezli meydana gelen depremlerin ardından verdiği ancak tutmadığı konut sözlerini değerlendirdi.
Mayısta yapılan seçimlere bir ay kala AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 319 binini bir yıl içinde teslim edecek şekilde 650 bin yeni konut ve köy evi yapma sözü verdiğini hatırlatan Karabat, daha sonra 872 bin bağımsız bölümün yıkık, acil yıkılacak, ağır ve orta hasarlı olduğu açıklandığını belirtti. Karabat, şubat ayı içinde yerel seçim malzemesi olarak 20-30 bin civarında konut teslim edileceğini söyledi. AKP’nin İstanbul adayı Murat Kurum'un, Çevre ve Şehircilik Bakanı iken 100 bin konut projesi sözü verdiğini, yurttaşların 250-300 bin TL’ye konut almayı beklerken bu konutların fiyatlarının 4 milyon TL'ye çıktığını vurgulayan Karabat, inşaatı biten bir konut bile olmadığını ifade etti. Özgür Karabat, "Depremzedelere satılacak olan deprem konutlarının fiyatları, ödeme planları henüz belli değil. İstanbul’da yaratılan mağduriyetin bir benzeri deprem bölgesinde de yaşanacak. Başta Tayyip Erdoğan olmak üzere AKP yönetimi, depremzedelerin umutlarıyla oynamış, onları yardıma muhtaç bırakmışlardır" ifadelerini kullandı.
319 bin konut dendi...
6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerin birinci yılında, yaralar halen kanıyor. Peki, geçen 1 yılda AKP neler söyledi, neler yaptı? Cumhurbaşkanı ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından depremden sonra kalıcı konutların bir yıl içinde tamamlanacağı; TOKİ eliyle 200 bin konutun kentlerde, 70 bin konutun ise kırsal alanlarda inşa edileceği açıklandı. Genel seçimlere 1 ay kala Cumhurbaşkanı Erdoğan el artırdı ve şu vaatlerde bulundu: “Amacımız 319 binini bir yıl içinde teslim edecek şekilde 650 bin yeni konut ve köy evi yaparak şehirlerimizi normal hayatlarına döndürmek. Daha sonra 872 bin bağımsız bölümün yıkık, acil yıkılacak, ağır ve orta hasarlı olduğu açıklandı. Depremin üzerinden 1 yıl geçmesine rağmen kitlesel bitirilmiş konut projeleri yok. Şubat ayı içinde, yerel seçim malzemesi olarak 20-30 bin civarında konut teslim edilecek. 872 bin bağımsız bölüm olduğu düşünüldüğünde, yüzde 5’i bile bir yıl içinde yapılmadı. Erdoğan, genel seçim öncesinde bize yönelik "Asla yapmadıkları, hiçbir zaman da yapamayacakları afaki vaatlerle depremzede kardeşlerimizin umutlarıyla oynuyorlar" demişti. Deprem bölgesinde geçen 1 yıl içinde:Çiftçi korunmadı.Gençler tutunamadı.Şehirler, köyler boşaldı.Barınma ve eğitim sorunu büyüdü. Deprem sonrası yapılacak işler sadece konut ve altyapı ile sınırlı değildir. Siz toplumsal bağları bir araya getirecek uygulamalar da devreye sokmalısınız. Ancak hem AKP hem de onun medyası, toplumsal kutuplaşmayı artırmak için elinden geleni yapmaya devam ediyor. Üstelik bu konutlar depremzedelere bedava verilmeyecek. Parası alınacak. Bunların bedelleri ne kadar olacak, TOKİ konutlarına bakmakta fayda var.
AKP’nin İstanbul adayı Murat Kurum, Çevre ve Şehircilik Bakanı iken 100 bin konut projesi sözü vermişti. Bu proje kapsamında İstanbul’da TOKİ 5.000 konutun çekilişini yaptı. Vatandaşlar 250-300 bin TL’ye konut almayı beklerken şimdi bu konutların fiyatı 4 milyon liraya kadar çıktı. Üstelik, inşaatı bitmiş konut dahi yok! Benzer tabloyu maalesef deprem bölgesinde göreceğiz. Depremzedelere satılacak olan deprem konutlarının fiyatları, ödeme planları henüz belli değil. İstanbul’da yaratılan mağduriyetin bir benzeri deprem bölgesinde de yaşanacak.Başta Tayyip Erdoğan olmak üzere AKP yönetimi, depremzedelerin umutlarıyla oynamış, onları yardıma… muhtaç bırakmışlardır.