Libya ve Cezayir'in komşusu, 12,5 milyon nüfuslu Akdeniz ülkesi Tunus'ta, geçtiğimiz hafta sonu, cumhurbaşkanlığı seçimi düzenlendi. Seçim sonucu normal olarak önceden bilinmez, bilinmemesi gerekir, çeşitli tahminler yapılır, bazen tahminler tutmaz, sürpriz sonuçlar alınır, herkes şaşırır. Tunus seçimi, heyecan uyandırmayan ve sonuçları baştan belli olanlardan... Bu defa en çok merak edilen yönü herhalde katılım oranı oldu. Seçmenlerin yüzde 28’i sandık başına gittiler. Görevdeki Cumhurbaşkanı Kais Sait, beklenildiği üzere, bir dönem daha koltuğunu muhafaza etti. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ise katılım oranını “saygıdeğer” biçiminde tarif etti.
* * * *
Seçimi demokratik seçim olmaktan çıkaran hususları kısaca özetlemek gerekirse: Dosyalarını YSK’ye sunan 17 adaydan, Kais Sait dışında, sadece ikisi yarışa dahil olabildi: Tanınmamış iş adamı Ayaşi Zammel kampanya yapamadı, zira eylül ayı başında “evrakta sahtecilik” nedeniyle tutuklandı, diğer aday Zuhir Mazravi'nin ise göstermelik aday olduğunu herkes kabul ediyor. YSK mevcut cumhurbaşkanına rakip olabilecek güçlü adayların tamamını veto etti. 8 aday, aleyhlerinde kovuşturma açılması ve ardından tutuklanmaları sebebiyle engellendiler. İşin kötüsü bu yasaklar ve baskılar sadece seçim dönemine özgü değil.
* * * *
Maalesef 2011-2021 arasında demokrasi yolunda bir hayli ilerleyen Tunus duvara tosladı. Ülke, kenara itilmiş kitlelerin 2019 yılında cumhurbaşkanı seçtikleri güya hukukçu liderin gadrine uğradı. Tunus artık yokuş aşağı giden bir ülke görünümlü, ekonomi iyi gitmiyor, borçlar artıyor, IMF'den borç alınması tartışılıyor, işsizlik yükseliyor, göçmen sorunları ve baskıları yoğunlaşıyor, siyaset baskı altında, muhalifler tutuklanıyor, yargı ve yasama erkleri yürütme lehinde güç kaybediyor. Ülkenin demokrasi endeksinde 53'üncü sıradan 82'nci sıraya gerilemesi yukarıda ortaya çıkan negatif tabloyu özetliyor.
* * * *
2021 Temmuz ayında olağanüstü hâl ilan eden Kais Sait'in, Parlamentoyu askıya alması, ülkeyi kararnameler vasıtasıyla yönetmeye başlaması, ertesi yıl (2022) başkanlık sistemine dayalı yeni bir anayasayı yürürlüğe sokması ve neticede tüm gücü elinde toplayarak muhalifleri sindirmesi, iş ve aş mağduru seçmen nezdinde tepkilere yol açmamış, sıkıntılı Tunus halkı 2010 yılında yaptığı gibi sokaklara inmemiş meydanları doldurmamıştır. Gösterilen yegâne tepki sandık başına giden seçmen sayısındaki düşüştür. 5 yıl sonra katılım yüzde 58’den yüzde 28’e inmiştir.
* * * *
Seçim konusunda Akdeniz’in güneyindeki diğer ülkelerde de benzer sorunlar görüyoruz. Libya 4-5 yıldır seçim yapamıyor, ne zaman yapacağı da belli değil, Mısır’ı on yıllardır asker sınıfı yönetiyor, 2013 Tahrir Meydanı olayları bir istisna parantezi teşkil etti. Cezayir de ordu, istihbarat ve bağımsızlığın öncüsü devrimci parti (Ulusal Kurtuluş Cephesi) üçü birlikte ülkeyi yönetirler. Geçen eylül ayında ikinci kez göreve getirilen Abdülmecid Tebbun’un, bir siyasi partinin değil, rejimin adayı olarak Cezayir cumhurbaşkanı seçildiğini herkes bilir. Fas Krallığı’na değinmeyeyim, orada sandıklarda oy kullanılır, ama hükümeti kral tayin eder ve bu faaliyet seçim olarak adlandırılır.
* * * *
2024 Mart Senegal seçiminde muhalif adayların seçimlere katılmaları büyük zorluklarla mücadele edilmek suretiyle de olsa mümkün olmuş, tanınmış muhalif lider Osman Sonko’nun gösterdiği aday cumhurbaşkanı seçilmiştir. Mukayese edildiği takdirde, demokratik seçimler manasında, Tunus'un Senegal’in gerisinde kaldığı bir gerçektir. Tunus’un bu açıdan Fildişi Sahili, Gana, Nijerya gibi ülkelerin de gerisinde bulunduğunu rahatlıkla söyleyebilirim.
* * * *
Sait Kais yönetimindeki Tunus'ta önümüzdeki dönemde refah, huzur ve hürriyet açısından sorunlar yaşanacak gibi duruyor. Kendisine muhalif her çevreyi komplocu ve yolsuzluklara bulaşmış niteleyen, kendine özgü tavırlarıyla tahlili zor bir lider ile karşı karşıyayız. AB ile iş birliği yapması gerekli/zorunlu hallerde dahi “iç işlerimize karışılıyor” endişesi ile hareket eden otoriter lider Cezayir'in cömert yardımları ile günü kurtarıyor.